Akrites e. V.

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η περιοχή του Πόντου άρχισε να αποκτά ιδιαίτερη πολιτισμική και εθνολογική ταυτότητα από την εποχή της ίδρυσης της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, το 1204. Γι’ αυτό, όταν αναφερόμαστε εδώ στην ελληνική παιδεία στον Πόντο, θεωρούμε ως απαρχή το έτος 1204 και τέλος το έτος 1922, οπότε η καταστροφή έθεσε τέλος σε κάθε είδους κοινωνική δραστηριότητα. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας καθ’όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της είχε την τύχη να κυβερνηθεί από αυτοκράτορες της δυναστείας των Κομνηνών, οι οποίοι Κατά γενική ομολογία ενδιαφέρονταν για την καλλιέργεια της παιδείας, με αποτέλεσμα να διατηρήσει αυτή μια υψηλού επιπέδου – σε σύγκριση με άλλες περιοχές του Βυζαντίου – εκπαιδευτική και πνευματική κίνηση. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1953 και στη συνέχεια της Τραπεζούντας το 1561, ανέκοψε, βέβαια, αυτήν την ακμή, αλλά δεν κατέστρεψε πλήρως την εκπαιδευτική υποδομή που είχε διαμορφωθεί κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. Η εκπαίδευση άρχισε να γνωρίζει μεγάλη ακμή μετά τα μέσα του 19ου αι. Και αυτό οφείλεται, φυσικά, στην αλλαγή των κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων της περιοχής.

Το εκπαιδευτικό σύστημα στον Πόντο την εποχή αυτή ήταν:

α) Νηπιαγωγείο: η αρχική βαθμίδα της εκπαίδευσης. Διαρκούσε ένα ή δύο χρόνια. Σκοπός του ήταν η προετοιμασία των μαθητών και των μαθητριών για τη φοίτησή τους στο Δημοτικό.

β) Γραμματοδιδασκαλείο: αυτοτελής σχολική μονάδα που λειτουργούσε σε ολιγομελείς κοινότητες. Σκοπός του ήταν η διδασκαλία γραφής, ανάγνωσης και στοιχείων αριθμητικής.

γ) Δημοτικό: διακρινόταν σε Κοινό και Πλήρες. Το πλήρες είχε έξι τάξεις. Ο αριθμός των τάξεων των Κοινών Δημοτικών εξαρτιόταν από τα οικονομικά του σχολείου, τον αριθμό των μαθητών κλπ. Το δημοτικό παρείχε τις βασικές σπουδές ( γραφή, ανάγνωση, αρίθμηση, γεωγραφικές, ιστορικές και κοινωνικές γνώσεις).

δ) Αλληλοδιδακτικό: σχολείο στο οποίο εφαρμοζόταν η αλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας. Αλληλοδιδακτικά ήταν συνήθως τα σχολεία της πρώτης βαθμίδας.

ε) Αστικό Σχολείο: σχολείο που είχε επτά, οκτώ ή και περισσότερες τάξεις. Προσέφερε τις γνώσεις που προσέφερε το Δημοτικό και η κατώτερη βαθμίδα της Μέσης Εκπαίδευσης.

στ) Ελληνικό Σχολείο: πρόκειται για την κατώτερη βαθμίδα της Μέσης Εκπαίδευσης. Διδάσκονταν ΑρχαίαΕλληνικά, Μαθηματικά, Φυσική, Θρησκευτικά, Ιστορία, Γεωγραφία, Γαλλικά, Λατινικά, και άλλα μαθήματα.

ζ) Παρθεναγωγείο: σχολείο πρωτοβάθμιας ή και κατώτερης βαθμίδας της Δευτεροβάθμιας,στο οποίο φοιτούσαν μόνο κορίτσια. Λειτουργούσε, συνήθως σε μεγάλες πόλεις.

η) Ημιγυμνάσιο: σχολική βαθμίδα που αντιπροσώπευε την κατώτερη βαθμίδα (δύο από τις τέσσερις τάξεις) του Γυμνασίου.

θ) Γυμνάσιο: η ανώτερη βαθμίδα της Μέσης Εκπαίδευσης. Η φοίτηση σε αυτό διαρκούσε τέσσερα χρόνια.

ι) Φροντιστήριο: σχολικός θεσμός που περιελάμβανε περισσότερες από μία σχολικές βαθμίδες. Σε ολόκληρο τον Πόντο λειτούργησαν μόνο δύο Φροντιστήρια, της Τραπεζούντας και της Αργυρούπολης.

Το Φροντιστήριο, το Παρθεναγωγείο και τα άλλα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αποτελούσαν το σύνολο των εκπαιδευτηρίων του Πόντου. Ανώτατος διοικητής των σχολείων αυτών, αλλά και των σχολείων ολόκληρης της επαρχίας, ήταν ο Μητροπολίτης της αντίστοιχης επαρχίας. Μετά το 1850, αρχικά στην επαρχία Τραπεζούντας και αργότερα στις άλλες επαρχίες, το έργο αυτό ανατέθηκε στη Σχολική Εφορεία και το Σχολικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον εκάστοτε Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης.
ΤΟ « ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ »

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη, το 1862, έως τα μέσα του 19ου αι. το « Φροντιστήριον Τραπεζούντος » πέρασε διάφορες περιπέτειες:ανέστειλε τη λειτουργία του, άλλαξε ονομασία, βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής. Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου αι. Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο. Μεταξύ των διδασκομένων μαθημάτων ήταν τα εξής: Αρχαία Ελληνικά ( Όμηρος, Θουκυδίδης, Ηρόδοτος, Πλάτων, Λουκιανός, Ξενοφών, Ευριπίδης, Θεόκριτος, Γραμματική και Συντακτικό ), Ελληνική Ιστορία, Πρακτική Αριθμητική, Γεωγραφία, Ψυχολογία, Λογική, Ανθρωπολογία, Φυσική, Γαλλικά. Το 1866 ο αριθμός των μαθητώνέφτανε τους 245, αριθμός αρκετά υψηλός, αν λάβει υπόψη του κανείς ότι στο μεταξύ είχαν ιδρυθεί σε όλο τον Πόντο και άλλες ανώτερες σχολές, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που φοιτούσαν στα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 διδάσκονταν στο Φροντιστήριο τα ίδια, περίπου, μαθήματα με αυτά του Ελληνικού Σχολείου ( σύμφωνα με τον νόμο 1887 ). Τα μαθήματα άρχιζαν την 1η Σεπτεμβρίου και τελείωναν στα μέσα Ιουνίου. Τις τελευταίες ημέρες του διδακτικού έτους διενεργούνταν οι ετήσιες εξετάσεις στις οποίες υποβάλλονταν όλοι οι μαθητές, προκειμένου να προαχθούν στην επόμενη τάξη ή να απολυθούν. Εξετάσεις ανεξεταστέων δεν προβλέπονταν.
ΤΟ « ΦΡΟΝΙΣΤΗΡΙΟΝ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ »

Το « Φροντιστήριον Αργυρουπόλεως » ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του « Φροντιστηρίου Τραπεζούντος », το 1723, από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Α΄, τον Φυτιάνο, και ακολούθησε σε γενικές γραμμές του « Φροντιστηρίου Τραπεζούντος ». Το πρώτο του όνομα ήταν « Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων » και στεγάστηκε στο σπίτι της οικογένειας Κολογεράντων. Μέχρι που ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής ο Γεώργιος Κυριακίδης, το φροντιστήριο πέρασε από πολλές περιπέτειες και έκλισε τρεις φορές λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων.Στα μέσα του 19ου αι. η λειτουργία του Φροντιστηρίου αναβαθμίστηκε. Το σχολικό έτος 1857-1858 φοιτούσαν 30 μαθητές στο τριτάξιο Ελληνικό και 235 στο Δημοτικό. Μεγάλη ακμή γνώρισε την τελευταία δεκαετία του 19ουαι. Και τα πρώτα 15 χρόνια του 20ου αι. Το σχολικό έτος 1898-1899 στο Εκπαιδευτήριο δίδασκαν 12 εκπαιδευτικοί και φοιτούσαν 300 μαθητές. Το Φροντιστήριο περιελάμβανε την εποχή αυτή μία τάξη Νηπιαγωγείου, τέσσερις τάξεις Δημοτικού και τρεις τάξεις Γυμνασίου. Η κατάσταση αυτή παρέμεινε μέχρι το 1914, οπότε λόγω των πολέμων η πορεία του άρχισε να φθίνει, με αποτέλεσμα να κλείσει οριστικά το 1922.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως το υψηλό μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο της Τραπεζούντας, αλλά και ολόκληρου του Πόντου που στηριζόταν στην ελληνική γλώσσα, την ορθόδοξη παράδοση και την ενασχόληση με τις επιστήμες, έδωσε τη δυνατότητα στους πρόσφυγες ποντιακής καταγωγής να ξεπεράσουν τα προβλήματα της προσφυγιάς και να ενσωματωθούν, σχετικά εύκολα, στην κοινωνία της μητροπολιτικής Ελλάδας.

Πηγή: "ΤΑ ΝΕΑ" Χαμένες Πατρίδες.